Dezinformacja to fałszywe lub wprowadzające w błąd treści. Mogą przybierać różne formy: postów, artykułów, komentarzy, filmów czy nagrań audio.
Dezinformacja jest rozpowszechniana w celu umyślnego wyrządzenia szkody publicznej lub osiągnięcia zysku. Ostateczne cele dezinformacji to wzbudzenie strachu, utrata zaufania do instytucji i polaryzacja społeczna.
Każdy z nas może przyczynić się do szerzenia dezinformacji. Wystarczy np. udostępnić fałszywą treść w mediach społecznościowych.
Dezinformacja podważa zaufanie do instytucji publicznych, nauki czy mediów. Sprzyja destabilizacji państwa i podsycaniu podziałów społecznych.
Poznaj trzy kluczowe rodzaje zakłóceń w komunikacji: dezinformację, misinformację i malinformację.
Misinformacja
Treści nieprawdziwe, tworzone i rozpowszechniane bez intencji wyrządzenia szkody. Mogą powstawać w wyniku błędu lub braku rzetelności.
Dezinformacja
Fałszywe, niedokładne lub wprowadzające w błąd treści, które są zaprojektowane, prezentowane i promowane w celu umyślnego wyrządzenia szkody publicznej lub osiągnięcia zysku.
Malinformacja
Treści prawdziwe, wykorzystywane w sposób szkodliwy lub złośliwy, w celu wyrządzenia krzywdy. Mogą być związane np. z upublicznianiem informacji prywatnych.
Rozpoznawanie zmanipulowanych treści nie jest łatwe, ale znajomość stosowanych technik i nawyk weryfikowania informacji to dobre narzędzia, aby się przed nimi chronić.
Akronim SPRAWDZAM pomaga zapamiętać cechy, na które należy zwrócić uwagę oceniając, czy dana treść może być dezinformacją.
Podawanie dalej zmanipulowanych treści może wyrządzić wiele szkód. Dezinformacja, misinformacja i malinformacja to różne zjawiska, ale mają podobny, negatywny wpływ na przestrzeń informacyjną.
Internet daje nam łatwy dostęp do informacji. Jednak wśród mądrych rad i sprawdzonych przepisów są również nieprawdziwe lub mylące treści. Część z nich może być przykładem dezinformacji. Naucz się je rozpoznawać i weryfikować. Powiedz: SPRAWDZAM!
S jak SENSACJA
Dezinformacja często bazuje na lęku, gniewie czy oburzeniu. Sprawdź, czy emocje, które budzi dany komunikat, są uzasadnione.
P jak PROWOKACJA
Wywołanie kontrowersji i sporów zwiększa podatność na dezinformację. Zachowaj rzeczowy ton dyskusji i nie ulegaj emocjom.
R jak RACJONALNOŚĆ
Dezinformacja może zawierać niespójne twierdzenia lub nieuzasadnione wnioski. Oceń, czy komunikat brzmi racjonalnie.
A jak AUTOR
Sprawdź, kto jest autorem wpisu, artykułu lub innego rodzaju wypowiedzi. Ustal, czy reprezentuje godną zaufania organizację.
W jak WYBIÓRCZOŚĆ
Dezinformacja pomija istotny kontekst, wybiórczo traktuje dane, cytaty lub materiały wizualne. Sprawdź ich źródła i oceń czy są wiarygodne.
D jak DYSKREDYTACJA
Zachowaj czujność, kiedy komunikaty obwiniają lub oczerniają konkretne jednostki lub grupy. Zgłaszaj treści obraźliwe.
Z jak ZAMIAR
Dezinformacja to działanie celowe: przyczynia się do wyrządzenia szkody publicznej lub osiągnięcia zysku. Zastanów się, kto na tym korzysta.
A jak ANALIZA
Oddziaływanie na emocje ogranicza zdolność odbiorcy do krytycznej analizy. Zachowaj spokój i weryfikuj treści w oparciu o rzetelne źródła.
M jak MANIPULACJA
Treści manipulacyjne zawierają twierdzenia niepełne lub wyselekcjonowane pod obraną tezę. Sięgaj do różnych źródeł, odróżniaj opinie od faktów.
Clickbait
Sensacyjny lub emocjonalny nagłówek, który ma przyciągać uwagę.
Język emocjonalny
Sformułowania, które wywołują strach, oburzenie, gniew czy złość.
Podszywanie się
Wykorzystywanie czyjegoś wizerunku i autorytetu do szerzenia szkodliwych treści.
Cherry picking
Wybór informacji pasujących do tezy przy jednoczesnym pominięciu kontekstu.
Fałszywa przyczyna
Nieuzasadnione założenie związku przyczynowo-skutkowego między zdarzeniami.
Dowód anegdotyczny
Powoływanie się na osobiste doświadczenie, aby podważyć dane statystyczne czy wyniki badań.
Deepfake
Wygenerowany przez sztuczną inteligencję fałszywy materiał audio lub wideo.
Cheapfake
Manipulowanie materiałem audiowizualnym za pomocą prostych, powszechnie dostępnych narzędzi.
Poznaj wyniki badań nad mechanizmami rozprzestrzeniania dezinformacji i sposobami jej zapobiegania.
87% badanych...
... jest przekonanych, że zjawisko dezinformacji wywarło już duży wpływ na życie polityczne w ich kraju.
Sprawdź źrodło70% więcej szans...
na bycie retweetowaną ma wiadomość nieprawdziwa w porównaniu do prawdziwej.
Sprawdź źrodło20% częściej...
rozpowszechniane są treści, w których występuje słowo o moralno-emocjonalnym charakterze.
Sprawdź źrodłoO 21% rzadziej...
badani mieli zamiar udostępniać fałszywe treści, gdy otrzymali wskazówki dotyczące umiejętnego korzystania z mediów cyfrowych.
Sprawdź źrodło
Dowiedz się, kogo określa się mianem aktorów dezinformacji.
Służby różnych krajów
Mogą celowo rozprzestrzeniać dezinformację, by osiągnąć swoje cele poprzez wpływanie na politykę, gospodarkę, bezpieczeństwo czy kulturę innych krajów.
Trolle i boty
Trolle to użytkownicy zamieszczający prowokacyjne treści. Boty są automatycznymi kontami tworzącymi sztuczny tłum. Mogą działać w sposób zorganizowany, w ramach tzw. farm.
Politycy, liderzy opinii, zwykli użytkownicy
Mogą posługiwać się nierzetelnymi danymi czy zmanipulowanymi informacjami. Jeżeli robią to bez intencji wyrządzenia szkody, mówimy o misinformacji.
Przekazy, które celowo zniekształcają fakty mogą szybko rozprzestrzenić się w społeczeństwie i wywołać reakcje, które eskalują do poziomu masowej paniki.
Dezinformacja wpływa na spójność społeczną i zdolność ludzi do współpracy, wywołując niepewność, brak zaufania do instytucji i pogłębiając podziały między grupami.
Rozpowszechnianie fałszywych lub zmanipulowanych treści, które przedstawiają rząd, urzędników lub instytucje w niekorzystnym świetle, może skutecznie podważać zaufanie obywateli.
Pobierz przystępną publikację, która omawia zagadnienia związane z edukacją medialną, odpornością na dezinformację oraz rozwijaniem umiejętności krytycznej analizy treści.
Jeśli natrafisz na treści, które wydają się nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd, reaguj! Twoje zgłoszenie może pomóc w walce z dezinformacją.
Zajrzyj na stronę Instytutu NASK, żeby zapoznać się z aktualnościami, raportami i opracowaniami na temat dezinformacji.
Zobacz więcejUdostępnij