Krytyczne myślenie pod choinkę: jak przeżyć święta bez cyfrowych pułapek

Jak podkreśla Anna Kwaśnik, ekspertka NASK ds. budowania świadomości cyberbezpieczeństwa – W okresie okołoświątecznym nasza koncentracja spada proporcjonalnie do liczby obowiązków. Oszuści nie potrzebują zaawansowanych narzędzi – wystarczy impuls, emocja i jeden nieprzemyślany klik.

Dlatego zanim zanurzymy się w świat świątecznych okazji, warto zastanowić się, jak korzystać z technologii. Święta to bowiem moment, w którym szczególnie łatwo ulec presji – kupowania, scrollowania czy nawet reagowania na każdą wiadomość.

To właśnie wtedy chwila zatrzymania, czujność i krytyczne myślenie stają się naszym sprzymierzeńcem.

Warto zadać sobie kilka prostych pytań:

• Czy naprawdę potrzebuję tej rzeczy, czy działa na mnie presja promocji?
• Czy ta wiadomość wygląda wiarygodnie?
• Czy klikam, bo chcę, czy dlatego, że się spieszę?

Świadome korzystanie z technologii nie oznacza odcięcia się od internetu, lecz korzystanie z niego w tempie, które jest dostosowane do nas – nie algorytmom czy oszustom. Czasem najlepsze, co możemy zrobić, to wyłączyć powiadomienia, odłożyć telefon i skupić się na rozmowie z kimś bliskim. To relacje, nie urządzenia, tworzą magię świąt.

Najczęstsze świąteczne cyberoszustwa – sprawdź, na co uważać

Fałszywe sklepy i oferty zakupowe

W grudniu, kiedy polujemy na idealne prezenty, w sieci pojawia się też prawdziwy wysyp sezonowych „sklepów widmo” i wyjątkowych okazji. Z pozoru wyglądają jak każda inna strona z promocjami: eleganckie zdjęcia, świąteczna kolorystyka, ogromne banery krzyczące o wyjątkowych rabatach. Niestety – często tyle wystarczy, by uśpić naszą czujność.

Kiedy zatem powinna zapalić się nam czerwona lampka?

• Przede wszystkim w przypadku braku pełnych danych firmy lub podejrzanych informacji kontaktowych. Sklep bez właściciela to jak prezent bez nadawcy – niby miło, ale coś jest nie tak.
• Kolejna rzecz to „super oferty”, które wręcz proszą o kliknięcie: markowy zegarek za jedną trzecią ceny, kultowa torebka przeceniona o 80%, elektronika tańsza niż podczas największych wyprzedaży. Jeśli produkt od miesięcy trzyma swoją wartość, a nagle trafiasz na okazję życia… prawdopodobnie ktoś liczy na to, że świąteczny pośpiech zwycięży nad zdrowym rozsądkiem.
• Zwróć też uwagę na opinie – jeśli są tylko na stronie sklepu, wszystkie brzmią podobnie lub aż przesadnie entuzjastycznie, to sygnał, że mogą być sztuczne.
• Warto też dokładnie przyglądać się adresom stron, bo nawet jedna niepozorna literówka może zamienić prawdziwy butik w jego niebezpieczną, oszukańczą kopię.

Fałszywe powiadomienia o paczkach

W okresie świątecznym nasze skrzynki – zarówno te mailowe, jak i SMS-owe – są wyjątkowo obciążone. Paczki są w drodze, kurierzy pracują pełną parą, a my co chwilę sprawdzamy powiadomienia z nadzieją, że „to już!”. Oszuści kują żelazo, póki gorące i doskonale wykorzystują atmosferę wyczekiwania.

Pojawiają się wiadomości, które wyglądają absolutnie niewinnie:

• SMS z prośbą o drobną dopłatę „1,99 zł”, bo „kurier nie może doręczyć przesyłki”;
• link zachęcający do pobrania rzekomo nowej, „bardziej bezpiecznej” aplikacji przewoźnika;
• e-mail informujący o rzekomym wstrzymaniu paczki i konieczności szybkiego potwierdzenia danych.

Problem w tym, że wszystkie te komunikaty mają jeden cel: skłonić nas do kliknięcia, zanim zdążymy się zastanowić. To niewinne „kliknięcie” może oznaczać instalację złośliwego oprogramowania, wyciek danych lub kradzież środków z konta bankowego.

Fałszywe zbiórki i nieistniejące akcje charytatywne

W świątecznym czasie chętniej pomagamy, co niestety wykorzystują oszuści, którzy tworzą fikcyjne zbiórki i podszywają się pod fundacje. W sieci pojawiają się fałszywe profile, apele z kradzionymi zdjęciami czy dramatyczne historie rozsyłane w prywatnych wiadomościach – wszystko po to, by wywołać emocje i skłonić do szybkiego przelewu.

Dlatego, zanim klikniesz „wpłać”, warto na chwilę się zatrzymać. Wspieraj przede wszystkim organizacje, które znasz lub możesz łatwo zweryfikować np. poprzez numer KRS. Zbiórki od nieznajomych, szczególnie z nowo utworzonych kont, lepiej traktować z dużą ostrożnością.

Pamiętaj: pośpiech to sprzymierzeniec oszustów. Ostrożność sprawi, że Twoja pomoc trafi tam, gdzie jest naprawdę potrzebna.

Zwolnij na święta: pozwól sobie na uważność i spokój

W tym całym cyfrowym zamieszaniu warto pamiętać, że święta to nie tylko paczki, promocje i ostateczne terminy dostaw. To przede wszystkim moment by zwolnić tempo — czas, który możemy podarować sobie i bliskim.

– Cyfrowe bezpieczeństwo zaczyna się od obecności tu i teraz. Każde świadome kliknięcie, każdy moment zastanowienia to mały krok, który realnie zmniejsza ryzyko cyberoszustw – zwłaszcza w okresie świątecznego pośpiechu – mówi Anna Kwaśnik, ekspertka NASK ds. budowania świadomości cyberbezpieczeństwa.

Trzy kroki do spokojnych i bezpiecznych świąt online

1. Zatrzymaj się, zanim klikniesz – krytyczne myślenie to Twoja tarcza.
   Nie działaj w pośpiechu i nie reaguj automatycznie na „pilne” wiadomości. Chwila uważności pozwala wychwycić to, co w pierwszym odruchu mogłoby umknąć.
2. Sprawdzaj, gdzie naprawdę jesteś.
   Przyjrzyj się adresom stron – jedna literówka w nazwie sklepu, bramki płatności lub banku potrafi całkowicie zmienić ich wiarygodność.
3. Masz wątpliwości? Zgłoś to do CERT Polska.
   Podejrzane wiadomości i linki możesz przesyłać za pośrednictwem intuicyjnego formularza na stronie incydent.cert.pl, a nietypowe SMS-y na bezpłatny numer 8080. Twoje zgłoszenie może pomóc nie tylko Tobie, ale i innym użytkownikom.

Dofinansowano ze środków Unii Europejskiej.